Wiebe Postma en Max den Hollander hebben geen enkele twijfel. Hamerol is een product dat zich in de grote massa van middelen, die het aandeel chemie in de gewasbescherming moet reduceren, echt onderscheidt. De werkzame stof Chitosan hydrochloride stimuleert het natuurlijk afweermechanisme van de plant en heeft een fungicide en bactericide werking. “Dit is geen gok. Dit staat ook in de officiële toelating van het middel door het Ctgb in Nederland. Hamerol bewijst zich al meer dan 25 jaar.”
Telers die met Hamerol werken, zijn enthousiast. In diverse teelten is een sterke reductie van ziektedruk en uiteindelijk een meeropbrengst te zien na de preventieve inzet van het product. Met de Europese registratie als basisstof, een karrevracht aan literatuur- en praktijkonderzoek en de noodzaak om naar alternatieven te zoeken nu steeds meer middelen hun toelating verliezen, moet Hamerol opgang krijgen in de gangbare en biologische akkerbouw.
Basis Hamerol
De basis van Hamerol is chitine. “Na cellulose is dit het meest voorkomende biopolymeer op aarde”, vertelt Max den Hollander, “Chitine zit in het skelet van garnaaltjes en krabben, maar bijvoorbeeld ook in de huid van insecten, schimmels en aaltjes bijvoorbeeld. Daar zit uiteindelijk de crux. Het biopolymeer reageert met het celmembraam van bijvoorbeeld de schimmel en vernietigt die van binnenuit. Het helpt de plant echter niet alleen om weerbaar te zijn tegen schimmels en ziekten. De vorming van mycorrhiza wordt bevorderd, waardoor de plant veel beter in staat is om de juiste grondstoffen, onder andere nutriënten, uit de bodem te halen.”
Chitine kan door een chemisch of enzymatisch proces omgezet worden in chitosan. “Dit heeft een veel snellere werking dan de ruwe stof chitine. Om chitosan vloeibaar te krijgen en zo makkelijk toepasbaar te maken in de praktijk, is het toevoegen van hydrochloride de enige toegestane methode bij de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid.”
Overtuigd werking chitosan
Wiebe Postma uit het Friese Vrouwenparochie is al meer dan 25 jaar overtuigd van de werking van chitosan. Na jaren als agrariër op het land te hebben gewerkt, kwam hij in de handel in contact met garnalenverwerker Heyploeg uit Zoutkamp. “Zij vroegen zich af wat ze met de schillen als restproduct konden. Toen ben ik me gaan verdiepen in chitine. Wat is dat voor stof? Al snel ontdekte ik dat er in de jaren zestig al best wat onderzoek naar chitine is gedaan. Vooral in de biomedische wereld wordt het gebruik als ingezet als antischimmel en antibacterieel middel. Zou dat ook in de akkerbouw kunnen? Al snel bleek dat door het dompelen van aardappelen er een hogere opbrengst te halen viel.”
Voor Postma is het pionieren geweest, maar de telers die de chitosan inzetten waren stuk voor stuk enthousiast. “In witlof of in aardappelen, de resultaten waren verbluffend. Alleen is de oplosbaarheid altijd een probleem geweest. En als de doppen van de veldspuit verstopt raken, dan is de teler niet zo happig meer.” Door de toevoeging van hydrochloride is dat probleem ondervangen, maar door de ruime beschikbaarheid van chemische middelen die hun werking bewezen hadden, was de noodzaak voor de akkerbouwer om te zoeken naar alternatieven niet groot.
“Zo’n tien jaar geleden heb ik, ondanks de overtuiging over de meerwaarde van chitosan alles in de ijskast gestopt.” Totdat Postma drie jaar geleden werd benaderd in het kader van de Bildtse aardappelweken, een evenement in het kader van Kulturele Haadstêd. Er werden proefvelden aangelegd met aardappelen zonder bestrijdingsmiddelen. Er was veel interesse, waarna Postma de resultaten bij diverse telers en een verwijzing naar de vele literatuur op een eigen site had gezet. Dit wekte de interesse van Max den Hollander uit Bennekom. “Ik heb in Wageningen gestudeerd en ben uiteindelijk als operationeel directeur in de directie van een groep groothandels in de agf terecht gekomen. Ik heb daarentegen altijd de wens gehad om in de groene agrarische wereld werkzaam te zijn en mijn eigen bescheiden bedrage te leveren aan de oplossing van de uitdagingen waar de sector voor staat .”
Alle positieve verhalen die Wiebe Postma op de site had geplaatst, zorgden er voor dat Den Hollander zich ging verdiepen in chitosan. “Bijzonder dat het geen brede opgang heeft gekregen in de akkerbouw. Ondanks alle mondiale wetenschappelijk onderzoek en praktijkresultaten bleek dat chitosan bij veel grote partijen totaal onbekend was. De scepsis in de akkerbouw zit misschien in het feit dat telers massaal worden benaderd met allerlei alternatieve middelen, die een bepaalde werking pretenderen. Het product Hamerol is totaal anders. De werkzame stof chitosan hydrochloride is uitgebreid onderzocht en is als basisstof in de EU geregistreerd. Dat gebeurt niet zomaar. De werkzaamheid heeft zich namelijk bij proefbedrijven in de praktijk breed laten zien.”
Postma en Den Hollander hebben begin vorig jaar de handen ineen geslagen. “We moeten nu de positieve effecten in de praktijk laten zien, maar belangrijker nog, akkerbouwers moeten de stap willen zetten. Onze ervaring is dat als een teler eenmaal gestart is met het gebruik van Hamerol in zijn gewassen, deze enthousiast is over de werking en het middel blijft gebruiken”, stipt Postma aan.
Werkzaamheid chitosan tweeledig
De werkzaamheid van chitosan is tweeledig. Enerzijds heeft het een direct microbieel toxisch effect tegen pathogenen. Het werkt als fungicide tegen mycelium groei, sporenvorming en sporenkieming. Als bactericide door de binding aan het celmembraam van de bacteriecel, waardoor de overleving van de cellen wordt verminderd en reproductie verhinderd. Als nematicide in de werkzaamheid tegen het uitkomen van eitjes, in het larvale en het volwassen stadium. Anderzijds werkt chitosan als elicitor, een plantversterker die de plantweerbaarheid door de microbe-interactie vergroot. “Het stimuleert de fotosynthese, het voedt symbiotische micro-organismen en maakt de plant beter bestand tegen abiotische stress. Dit hebben we niet zelf verzonnen, maar dit is uitgebreid aangetoond in wetenschappelijke onderzoeken.”
“In de bodem zorgt Hamerol dus voor meer goede schimmels en bacteriën”, stipt benadrukt Wiebe Postma nogmaals aan, “Maar er komen ook veel meer wortels onder de plant, die bovendien water en nutriënten beter opnemen. Ook de kiemkracht van behandeld zaad en pootgoed neemt toe. De plant heeft meer bladmassa en is minder gevoelig voor droogte.” Uit praktijkproeven met Hamerol en literatuur is aannemelijk gemaakt dat chitosan hydrochloride werkzaam is tegen een indrukwekkende lijst van ziektes en aantastingen. “Alternaria, Botrytis, valse meeldauw, Fusarium, Phytophthora, Rhizoctonia en wortelknobbel- en cystenaaltjes bijvoorbeeld in de vollegrondsteelten.”
Opgang kwestie van tijd
Den Hollander denkt dat de gewenste opgang van Hamerol een kwestie van tijd is. “Het middel kun je op diverse manieren toepassen. Grondontsmetting door de nematicide werking, bijvoorbeeld. Hier is nog geen officiële toelating voor, maar daar wordt aan gewerkt. Omdat aangenomen mag worden dat chitosan een brede werking tegen schimmels heeft, kun je Hamerol zien als alternatief voor mancozeb of vervanger van daconil.” Het gebruik kan in pootgoed door middel van coaten. Proeven met bladbespuiting in suikerbieten laten ook goede resultaten zien met het oog op cercospora-aantasting.
Sterke reductie ziektedruk
“De gebruikers zien een sterke reductie in ziektedruk omdat het gewas weerbaarder is”, somt Postma nog meer voordelen op. Wel laat chitosan zich lastig combineren met andere middelen. Volgens hem is dat in veel gevallen ook niet nodig. “Hamerol is in principe geen curatief middel. Het moet preventief worden ingezet. We zien in ieder geval wel een productie-verhogend effect. Een gemiddelde meeropbrengst van tien procent over alle door Postma onderzochte aardappelrassen. Er zitten meer knollen onder en een betere kieming bij gecoat pootgoed. Wellicht is er ook een hoger suikergehalte in bieten. Daar wordt nog onderzoek naar gedaan.”
Volgens Den Hollander hoeft Hamerol zich eigenlijk niet te meer te bewijzen. “Het positieve effect is er. Door het wegvallen van diverse bestrijdingsmiddelen wordt de gereedschapskist van de akkerbouwer steeds leger. Hamerol zou een heel goede aanvulling op het assortiment gewasbeschermingsmiddelen kunnen zijn. Zien is geloven.”
EU-toelating Hamerol: Basisstof volgens artikel 23 van Verordening 1107.2009/EC. CAS-nr: 9012-76- 4. Toegelaten door het Ctgb in Nederland
Meer informatie
Kijk voor meer informatie op www.plantpowerproducts.nl
Dit betreft een artikel uit onze Akkerbouwkrant. De Akkerbouwkrant gratis thuis op de mat?
Tekst en beeld: Martin de Vries
