De teelt van koolzaad is in opkomst. Waar voor veel telers het gewas een mogelijke oplossing is in de puzzel met rustgewassen, heeft Geert Lindenhols uit het Drentse Zuidwolde al zestien jaar ervaring. Op het eigen bedrijf wordt het koolzaad verwerkt tot olie. “Mijn verhaal geeft mijn product waarde”, stelt Lindenhols.
Voor de teler uit Zuidwolde kent de teelt van koolzaad veel positieve kanten. Het dorsen gaat relatief eenvoudig en het gewas heeft weinig nutriënten nodig. Lindenhols teelt het ras Ambassador, het grootste koolzaadras van veredelaar Limagrain (LG). Hij zaait op vijftig centimeter nadat hij de percelen met een vaste tandfrees heeft bewerkt. “Vanuit de bodemgesteldheid is ons uitgangspunt dat wij de bodem voeden in plaats van het gewas.” Dat betekent in het vroege voorjaar een gift nps, maar daarna heeft Lindenhols er geen omkijken naar.
Koolzaad is vanaf de stam gedorst. Met een zijmes aan de combine en een verlengde tafel is het gewas binnen gehaald. Overigens is dat niet anders dan bijvoorbeeld het dorsen van haver en bonen. “Koolzaad is hufterproof”, stelt Lindenhols. “Belangrijk is dat we droog oogsten. Dat is de basis, maar over de hele linie hebben we er minder werk mee dan bijvoorbeeld tarwe en gerst. Na de oogst moet er aandacht zijn voor opslagbeheersing via bijvoorbeeld een vals zaaibed. Maar door de goede hauwvastheid van de moderne rassen is opslag niet echt een issue meer.”
Alternatief rustgewas
Lindenhols is blij met de mogelijkheden van koolzaad als rustgewas. Hij ziet in de praktijk ook daadwerkelijk dat het gewas een bodemverbeteraar is. LG Seeds zet daar in de promotie ook op in. Aangezien koolzaad, vooral op zand, binnen het glb mogelijk een betere keuze is dan wintergerst. De verplichting om eens in de vier (en straks drie) jaren een rustgewas te telen, biedt op de zandgronden kansen voor zowel wintergerst als winterkoolzaad. Het zijn vroegruimende gewassen, dus ze zijn minder vatbaar voor zomerdroogte, geven spreiding in het bouwplan en goede mogelijkheden voor nateelt.
Wintergerst telt als rust-én vanggewas en past vanwege zijn ‘low input’ binnen een geïntegreerde gewasbescherming. De vroege inzaai, vroege oogst en hoge stikstofbenutting zijn voordelen die ook winterkoolzaad als alternatief biedt. Groot voordeel ten opzichte van wintergerst is dat ritnaalden met winterkoolzaad goed zijn te beheersen. Wintergerst is daarentegen een waardplant. Ritnaalden zijn de larven van de kniptor, die mei en juni gebruikt om de eitjes te leggen. De ritnaalden hebben doorgaans drie jaren nodig om tot een schadelijk stadium te komen. “Leg je dat op de één op drie rustgewasverplichting, dan kan het makkelijk zijn dat de ontwikkeling van de ritnaalden gelijk loopt met de rotatie als er aardappelen staan. Dat kan leiden tot volledige partijafkeuringen. Als de aardappelen voor een voerprijs weg moeten, is dat een flinke kostenpost”, legt Martijn van Overveld van Limagrain uit.
Bestrijding van ritnaalden
Het onderwerp ritnaalden wordt helemaal actueel als er geen middelen beschikbaar zijn in de bestrijding. “2030 lijkt nog ver weg, maar anderzijds werken veel akkerbouwers met een rotatie van één op zes. Dat betekent dat we er nog maar één volledige rotatie vanaf zitten. Het verdiepen in plaagbeheersing, en specifiek ritnaalden, is nu al aan de orde.” Koolzaad is geen waardplant voor ritnaalden en inzaai van koolzaad voorkomt dat kniptorren eitjes leggen. Dat is een strategie om op voormalige koolzaadpercelen over drie jaar problemen met ritnaalden in aardappelen te voorkomen.”
Koolzaadteelt
De koolzaadteelt kent de oorsprong in het Middellandse Zeegebied en in het Oosten, maar wordt sinds de zeventiende eeuw ook in Nederland geteeld. Het was hét ontginningsgewas in de tijd van de inpoldering. Rond 1944 was er zelf een teeltplicht en was het areaal ongeveer vijftigduizend hectare. Het gewas werd voor oliewinning en brandstof geteeld. Langzaam maar zeker verschoof de focus naar veevoer en menselijke consumptie, vooral door de komst van dubbelnul-rassen. In Europa is het areaal nog altijd zo’n 8,5 miljoen hectare. De teelt in Nederland is flink geslonken naar zo’n zeventienhonderd hectare en is er ook een clustering op de zware klei. In het Oldambt komt koolzaad vooral terug in de vruchtwisseling vanwege duist.
Bouwplan met bieten
Een limiterende factor voor koolzaad is vaak een bouwplan waar ook bieten in zitten, dit vanwege het bietencysteaaltje. Koolzaad is namelijk een waardplant voor de aaltjes. Maar aangezien er in een groot deel van het groeiseizoen van winterkoolzaad al geen vermeerdering van de aaltjes plaatsvindt – namelijk als de temperatuur onder de acht graden is – en winterkoolzaad ook nog eens vroeg van het land gaat, hoeft het geen probleem te zijn.
Alhoewel de stijgende temperaturen niet per se hoopvol zijn. Het is zelfs zo, benadrukt Van Overveld, dat koolzaadteelt in combinatie met het gebruik van resistente suikerbietrassen, BCA-1 groenbemesting (bladrammenas) en tijdige opslagbestrijding voor een vermindering kan zorgen. Dus kan een bouwplanbenadering de teler die kiest voor koolzaad veel opleveren. “Met het nieuwe glb wordt koolzaad ineens extra interessant. Vooral ook vanwege het feit dat aardappelen het fundament blijft van het verdienmodel van de akkerbouw, mits de knolkwaliteit goed is. Aantasting door ritnaalden is in toenemende mate een groot probleem. Met een goede gewaskeuze kunnen veel problemen worden opgelost.”
Integrated Crop Management
In beloningsystemen voor duurzaam boeren is Integrated Crop Management (ICM) belangrijk. Het loont om te bekijken in hoeverre rotatie met rustgewassen meerwaarde kan bieden in een systeem zoals ASR dat hanteert met pachtkorting en premies die de chips- en verwerkende industrie in het leven hebben geroepen. “Je kunt zo mogelijk een secundair saldo uit de zaai halen.”
Goed verhaal
Geert Lindenhols zet vooral in op lokale afzet. “Mijn verhaal is mijn waarde.” De Drentse teler is begonnen met de teelt toen een huisarts uit de omgeving zijn auto op koolzaad liet rijden. Er kon in de omgeving nog niet geperst worden. Lindenhols sprong daar op in. “Het is eigenlijk zonde om koolzaadolie in een auto te doen, omdat het product zo’n vijftig procent gezonder is dan olijfolie.”
De schilvers uit de koudepersing worden in principe afgezet bij zeven veeboeren. Studenten van Van Hall Larenstein onderzoeken de mogelijkheid voor menselijke consumptie, omdat de schilvers zo’n 28 procent eiwit bevatten. “Dat is vergelijkbaar met veldbonen. En blijkt het niet geschikt, dan kan het nog altijd worden ingezet voor het verwarmen van het huis.” Ook de mogelijkheden om de stro als bijvoorbeeld isolatiemateriaal in te zetten worden bekeken. “Uiteindelijk willen we een hogere waarde voor het product realiseren. Dat hangt natuurlijk altijd samen met de vraag. Zelfs als we de stro inzetten om in paardenstallen te leggen, wordt het nog van waarde. Er blijkt namelijk door de vochtopname geen ammoniak meer vrij te komen. Dit soort factoren zijn van groot belang om de kostprijs op te vangen. Daar tegenover staat al dat de teeltkosten minder zijn en het teeltrisico klein is.”
rustgewas.
Koolzaadolie in streekwinkels
De koolzaadolie wordt in ieder geval via zo’n honderdtachtig streekwinkels afgezet. Lindenhols heeft bovendien een webshop. “Maar uiteindelijk heeft ons product wel ambassadeurs nodig. Winkelpersoneel dat mijn verhaal kan vertellen, zij verkopen uiteindelijk een premium product met een bijpassende prijs. Want gaan we voor de wereldmarkt produceren, dan kunnen we beter gaan stoppen.”
Tekst en beeld: Martin de Vries
Ontvang de Akkerbouwkrant gratis thuis op de mat
Dit, en vele andere verhalen recht uit het veld, lees je in de Akkerbouwkrant. Wil je ook de mooiste artikelen en reportages thuis op de mat?
De Akkerbouwkrant verschijnt zes keer per jaar met elke uitgave een verdiepend thema. De Akkerbouwkrant is semi-redactioneel en brengt positieve artikelen uit de markt. Met diverse reportages en praktijkervaringen komt de akkerbouwer aan het woord.
Klik hiernaast of ga naar akkerbouwbedrijf.nl/abonneren voor alle mogelijkheden.
