De consumentenprijsindex van brood is in februari uitgekomen op 104 punten (2015=100), 3% hoger dan in december en ruim 5% hoger dan vorig jaar in februari. De stijging is vooral veroorzaakt door de btw-aanpassing. De verkoopprijzen van producenten van brood en broodproducten zijn de afgelopen twee maanden ruim 1% gestegen.
Deze prijzen zijn weinig afhankelijk van de actuele ontwikkelingen op de wereldtarwemarkt, omdat de prijsrisico’s en grondstofvoorziening veelal worden afgedekt door contracten. Door de lagere tarweoogsten wereldwijd in 2018 is de prijsindex af boerderij sinds juli 2018 opgelopen tot 118 punten in februari, 23% hoger dan een jaar eerder.
Figuur 1: Prijsontwikkeling (index, 2015=100) per schakel in de keten, van tarwe naar brood
Prijsontwikkeling
De consumentenprijsindex ligt sinds begin 2018 boven de 99 punten. In februari steeg de consumentenprijsindex naar 104 punten, 3% hoger dan twee maanden daarvoor. Daarmee ligt de prijs nu 5% hoger dan in februari vorig jaar. De stijging van de consumentenprijs hangt samen met de verhoging van het btw-tarief per 1 januari 2019 van 6% naar 9%. De producentenprijsindex van brood en broodproducten lag medio 2017 op ruim 101 punten en steeg naar 103 punten in september 2018 (2015=100). In februari 2019 ligt de producentenindex nog steeds op 103 punten. De stabiele prijs houdt verband met het via contracten afdekken van de grondstofvoorziening en de bijbehorende prijsrisico&39;s door de industrie.
De consumentenprijzen en producentenprijzen zijn op korte termijn weinig gevoelig voor veranderende telersprijzen. De prijsindex van de telersprijzen lag in juli 2016 op het lage niveau van 86 punten (2015=100). Sinds het begin van het oogstseizoen 2018 zijn de telersprijzen tot in januari opgelopen en in februari weer iets gedaald naar 118 punten. Dit is 22 punten (of 23%) hoger dan een jaar eerder. Tarwe-exporteur Rusland exporteert meer dan voorzien en samen met de sterkere wisselkoers van de euro ten opzichte van de dollar bemoeilijkt dit de Europese export. De verwachting is dat de komende mondiale tarweoogst vanwege de goede groeiomstandigheden gunstig uitpakt. In combinatie met oplopende voorraden wereldwijd geeft dat druk op de prijzen.
Keten
Brood is te koop in supermarkten, die het betrekken van industriële bakkerijen, en bij ambachtelijke bakkers. De laatsten kopen grondstoffen bij de groothandel voor bakkerijgrondstoffen. Industriële bakkerijen kopen meel of melanges vaak rechtstreeks van de Nederlandse maalindustrie. Die koopt baktarwe voornamelijk op de wereldmarkt via traders en handelaren. De laatsten kopen tarwe rechtstreeks van collecteurs, boeren of via termijnmarkten.
Toelichting op drie niveaus
De brood en deegwarenindustrie bestaat uit brood en banketbakkerijen, de banket- en koekindustrie en de deegwarenindustrie. Er zijn ruim 2.900 brood- en banketbakkerijen in Nederland (CBS, 2019). Industriële bakkerijen produceren het brood voor de supermarkten. Ruim 80% van het brood wordt verkocht in de supermarkten. Het aantal ambachtelijke bakkerijen is dalend. Het aantal industriële bakkerijen is klein en de markt is geconcentreerd. Twee Nederlandse industriële bakkerijen produceren 40 tot 60% van het brood en banket. Meel wordt vaak rechtstreeks gekocht bij maalderijen. De grootste maalderij in Nederland is Meneba, die een aandeel heeft van 65%. Daarnaast kent Nederland twee middelgrote maalderijen en een aantal kleinere. Zij importeren gezamenlijk rond de 80% van de tarwe, voornamelijk uit Frankrijk en Duitsland.
Het merendeel van de 1,1 miljoen ton tarwe die jaarlijks door ruim 7.500 Nederlandse akkerbouwers wordt geproduceerd, is zachte tarwe. Deze is minder geschikt als baktarwe en wordt grotendeels benut als veevoer. Maar ongeveer 100.000 ton van het in Nederland geproduceerde graan – vooral tarwe – wordt verwerkt door de Nederlandse maalindustrie.
Prijsvorming
Ten opzichte van de prijzen af boerderij zijn de consumentenprijzen en producentenprijzen zeer stabiel. Industriële bakkerijen hebben vaak langlopende relaties met supermarkten, door de complexiteit van het productieproces en de specificaties van hun afnemers. Soms worden meerjarige contracten opgesteld. Prijzen worden daarin niet vastgelegd. De grondstoffen bestaan behalve uit meel, uit ingrediënten als oliën en vetten, suiker, eieren, en enzymen of halffabricaten (mixen) en broodverbetermiddelen. Ook prijsontwikkelingen in deze ketens beïnvloeden de producentenprijs. De beurs van Rouen is een belangrijk ijkpunt voor de prijs waarvoor industriële bakkerijen inkopen. Zij stellen contracten op met maalderijen om hoeveelheden af te dekken. De graanprijs af boerderij fluctueert van jaar tot jaar en is sterk afhankelijk van de vraag- en aanbodontwikkelingen op de mondiale markt. Het weer heeft grote invloed. De graanprijs bestaat uit een basisprijs en een toeslag voor kwaliteit.
Prijsindices
De prijsindex af boerderij betreft de prijzen van Nederlandse zachte tarwe en spelt en niet die van de wereldmarktprijs van harde tarwe.
Figuur 2: Prijsontwikkeling af-boerderij (index 2015=100) tarwe, per jaar
Figuur 3: Prijsontwikkeling consumentenprijsindex (CPI), brood en beschuit, per jaar
Figuur 4: Prijsontwikkeling producentenprijsindex (PPI), brood en banket, per jaar
Bron: Agrimatie
