Aardappelen hoog geprijsd door geringe oogst

De consumentenprijsindex van aardappelen is in februari uitgekomen op 126 (2015=100), 17% hoger dan in februari 2018. De producentenprijsindex is de laatste twee maanden opgelopen naar 115 punten, 12% hoger dan vorig jaar. De aardappelprijs af boerderij is vanaf mei 2018 fors opgelopen naar 192 punten in februari, ruim drie keer het niveau van een jaar eerder. Verwacht wordt dat die prijs door de geringe oogst dit seizoen op een hoog niveau blijft.

Figuur 1: Prijsontwikkeling (index, 2015 = 100) per schakel in de keten, consumptieaardappelen)

Prijsontwikkeling

In februari is de consumentenprijsindex uitgekomen op 126 punten, 17% hoger dan februari vorig jaar. Sinds het begin van het lopende seizoen vertoont de consumentenprijs een opwaartse lijn, maar begin 2019 zijn de prijzen iets gezakt: in februari ligt de consumentenprijs ondanks de verhoging van het btw-tarief van 6% naar 9%, 2% lager dan in december. Verwacht wordt dat die prijs door de geringe oogst dit seizoen op een hoog niveau blijft.

De aardappelprijs af boerderij is in het begin van het nieuwe seizoen in augustus fors hoger dan een jaar eerder: 176 in 2018 tegen 155 in 2017 (2015=100). Door de krappe oogst in Noordwest-Europa is de index in de maand september opgelopen tot 192, maar in oktober weer gedaald naar 175. De laatste maanden van 2018 ligt de index stabiel op 174 punten. Vanaf januari is de index opgelopen naar 192 punten in februari, 10% hoger dan in december en 212% hoger dan een jaar eerder. De oogst was vorig jaar extreem laag, omdat de aardappelen relatief laat zijn geplant, er plaatselijk in het voorseizoen veel neerslag viel en de zomerperiode bovendien extreem heet en zeer droog was. Dit resulteerde bovendien in een relatief ruim aanbod van kwalitatief mindere partijen die lastig te bewaren zijn en daarom in de periode oktober-december moesten worden verwerkt.

De producentenprijsindex (PPI) kwam in oktober 2018 met 110 punten (2015=100) op een stabiel hoger niveau dan de 103-4 punten van de periode ervoor. In de eerste twee maanden van 2019 zijn de producentenprijzen gestegen tot 115 punten in februari, 12% hoger dan een jaar eerder. De verwerkende industrie verwerkte over de periode december-februari minder aardappelen vergeleken met dezelfde periode een jaar eerder. Verwerkers kopen via contracten in, waardoor ze relatief stabiele verkoopprijzen kunnen hanteren. De Nederlandse aardappelverwerkende industrie verwerkt jaarlijks meer dan 4 miljoen ton aardappelen.

Keten

Tafelaardappelen, koelverse en diepgevroren aardappelproducten zijn te koop in speciaalzaken en de supermarkt. Tafelaardappelen worden door de aardappelcoöperatie of private handel bij telers ingekocht, gesorteerd en verpakt en via distributiecentra aan supermarkten en winkels geleverd. Soms leveren telers of handelaren ook rechtstreeks aan winkels. Het leeuwendeel van de Nederlandse consumptieaardappelen wordt verwerkt tot frites, chips en koelverse producten. De aardappelverwerkende industrie koopt het grootste deel van de benodigde aardappelen rechtstreeks in bij de teler, veelal op contract. Naast supermarkten worden aardappelproducten verkocht in (fastfood)restaurants en snackbars.

Toelichting op drie niveaus

Nederlandse consumenten kopen jaarlijks circa 375.000 ton tafelaardappelen, circa 80% via de supermarkt. Voor koelverse producten is het aandeel bij supermarkten 95%. Het aantal bedrijven dat verse aardappelen voor de tafelaardappelmarkt bewerkt (sorteert, wast, verpakt) neemt af en ligt op een kleine 80 (NAO, 2015). De 5-8 grotere verpakkingsbedrijven hebben een belangrijk deel van de binnenlandse handel in handen; ze beleveren de Nederlandse supermarkten voor 80-90%, al dan niet via een serviceprovider. Een klein deel van de binnenlandse tafelaardappelbehoefte bestaat uit import die vooral plaatsvindt in het vroege voorjaar als de binnenlandse voorraden op raken of kwalitatief minder worden. Deze geïmporteerde vroege tafelaardappelen komen uit zuidelijke lidstaten zoals Spanje, Portugal, Italië en Malta. De meeste van de verpakkingsbedrijven exporteren aardappelen, veelal via een exporteur. Die export bedraagt 400.000 ton, waarvan de helft een bestemming heeft buiten de EU.

Binnen de verwerkende industrie (niet-tafelaardappelen) zijn er vier grotere bedrijven die 85% van het volume verwerken. Ze opereren mondiaal en hebben meerdere productielocaties in binnen- en buitenland. Van de 4.0 miljoen ton aardappelen die de industrie verwerkt, komt twee derde van Nederlandse bodem en wordt een derde geïmporteerd. Ongeveer 85% van de aardappelproducten wordt diepgevroren geëxporteerd, circa 80% binnen Europa en 20% naar derde landen (VAVI). De voortdurende groei van de export naar onder andere Azië maakt dat bedrijven hun capaciteit uitbreiden.

Het aantal akkerbouwbedrijven dat consumptieaardappelen teelt, varieert tussen de 6.500 en 7.000. Mede vanwege de noodzakelijke vruchtwisseling verbouwen de aardappeltelers ook andere gewassen. Zij produceren jaarlijks gemiddeld 3,9 miljoen ton consumptieaardappelen. Consumptieaardappelen worden gepoot in het voorjaar en geoogst in de periode augustus-oktober. Aardappelen worden direct na de oogst afgeleverd of op de boerderij in bewaarplaatsen bewaard en op afroep geleverd. Aardappelen kunnen afhankelijk van ras en kwaliteit tot aan juni-juli bewaard worden, maar bewaren leidt tot gewichts- en soms kwaliteitsverlies.

Prijsvorming

De consumentenprijs volgt de prijsontwikkeling in de aardappelmarkt, maar de relatieve uitslagen zijn kleiner dan bij de prijzen af boerderij. Dit komt omdat de consumentenprijs is samengesteld uit zowel verse aardappelen (tafelaardappelen) als verwerkte aardappelen. Om een belangrijk deel van hun grondstofvoorziening zeker te stellen, bieden verwerkers en handelaren voorafgaand aan het teeltseizoen contracten aan. Ongeveer 75-80% van de aardappelen die de verwerkende industrie verwerkt, wordt vooraf gecontracteerd. Er bestaat een grote variatie aan contractvormen. Omdat verwerkers aardappelen op contract inkopen, kunnen ze relatief stabiele verkoopprijzen hanteren.

Producentenprijzen zijn daardoor aanzienlijk minder volatiel dan de af-boerderijprijzen. De marges van de verpakkings- en exportbedrijven staan in jaren met hoge aardappelprijzen onder druk; in jaren met lage prijzen kan Nederland de concurrentie op de buitenlandse markten beter aan. Aardappeltelers verkopen hun product op contractbasis of via de vrije markt. Op de vrije markt worden de prijzen bepaald door vraag en aanbod in de belangrijkste aardappellanden in Noordwest-Europa: Nederland, Frankrijk, Duitsland, België, het Verenigd Koninkrijk en Polen.