In 2021 koerst de agrarische sector af op een productiegroei van 1,5 procent. In 2022 remmen de stikstofmaatregelen echter de groei en wordt een krimp van -0,5 procent verwacht. De productie en omzet in de glastuinbouw en akkerbouw kunnen verder doorgroeien, maar voor de veehouderij ligt een daling in het verschiet. De prijsontwikkelingen zijn in de zuivel en de sierteelt in 2021 zeer gunstig geweest en ook voor 2022 lijkt het perspectief goed. In de varkens- en pluimveehouderij was de prijsontwikkeling slecht respectievelijk matig. De vaak erg hoge energie- en grondstoffenkosten beperken de verbetering van het rendement in alle segmenten flink. Dat schrijft Henk van den Brink, sectoreconoom bij ING, in een vooruitzicht voor 2022.
Stikstofbeleid drukt productievolume
Mede door de productiedip tijdens de eerste lockdown in maart/april 2020 kon er een jaar later fors productieherstel worden genoteerd. De volumegroei in het tweede en derde kwartaal bedroeg 2,5%. Gemiddeld zal de groei in 2021 naar verwachting op ongeveer 1,5% uitkomen. In 2022 zal de volumegroei voor agrarische sector als geheel waarschijnlijk licht krimpen (-0,5%). Het nieuwe Coalitieakkoord zet fors in op aanscherping van het stikstofbeleid. Dit betekent dat de veestapel geleidelijk verder in omvang zal afnemen, waardoor de productie in de veehouderij met enkele procenten zal dalen. Vooral de glastuinbouw en in mindere mate ook de akkerbouw zullen echter groeisectoren blijven. Per saldo komt de totale productiekrimp daarmee uit op circa 0,5%.
Strijd om de (stikstof)ruimte ook centraal in Coalitieakkoord
De Nederlandse agrariërs opereren momenteel in een snelkookpan van beleids- en andere externe ontwikkelingen, zowel nationaal, Europees als mondiaal. Nationaal overheerst de stikstofcrisis, veel meer dan de corona-, energie- of grondstoffencrisis. Dat het stikstofbeleid voor de agrarische sector de komende jaren het belangrijkste onderwerp blijft, blijkt uit de mogelijke aanstelling van een extra minister of staatssecretaris voor het stikstofdossier op het Ministerie van LNV in het nieuwe kabinet. Voor onder meer de benodigde investeringen in woningbouw, infrastructuur en de energietransitie is stikstofruimte nodig. Alle ogen zijn hierbij gericht op landbouwgrond. Ook uit het Coalitieakkoord blijkt dat de druk op grond de komende jaren zeer hoog zal blijven.
Voor de aanpak van het stikstofprobleem en de daaraan gekoppelde landbouwtransitie komt er een Stikstoffonds van 25 miljard euro dat tot en met 2035 beschikbaar is. De eerste uitgaven (700 miljoen) staan begroot voor 2023 en deze lopen elk jaar verder op. Bijna 60% van het begrotingsfonds is bestemd voor opkoop van veehouderijen en financiële afwaardering van grond in de melkveehouderij. Provincies voeren de regie en de aanpak zal per gebied verschillen. Andere elementen in het akkoord zijn de intentie om een suikerbelasting in te voeren en de BTW-heffing op groenten en fruit naar 0% te verlagen.
Europees beleid gericht op verduurzaming landbouw
Het nieuwe Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) 2023-2027 en de Nederlandse invulling daarvan in het Nationaal Strategisch Plan leiden tot stapsgewijze overheveling van geld van rechtstreekse inkomenssteun naar eco-regelingen op het gebied van natuur, landschap en verduurzaming. Ook de Europese Green Deal, de Boer-tot-Bordstrategie en de ideeën op het gebied van ‘carbon farming’ hebben allemaal één doel: verdere verduurzaming van de land- en tuinbouw.
Hoge voedselprijzen, mondiaal en nationaal
De nationale en Europese (beleids)ontwikkelingen richting verduurzaming vinden plaats tegen de achtergrond van de mondiaal dit jaar hoog opgelopen grondstoffen- en voedselprijzen. De FAO-index noteert de laatste maanden de hoogste waardes in ruim tien jaar tijd. Hoewel recent de vleesprijzen wat dalen, kennen zuivel- en graanprijzen nog altijd een stijgende lijn en blijven de prijzen van oliën en suiker zeer hoog. De gestegen voedselprijzen dragen naar verwachting in de eerste helft van 2022 in toenemende mate toe aan de hoge inflatiepercentages. De prijsstijging van voedsel nam in november sterk toe van 0,2% naar 1,1% jaar-op-jaar. Vooral aardappelen, groenten en melk, kaas en eieren kennen een oplopende tendens.
Meer groenten en fruit verkocht tijdens coronacrisis
Veel mensen zijn tijdens de lockdowns thuis gezonder gaan eten. In 2020 steeg het verkoopvolume met 9%, in 2021 met naar schatting bijna 5%. Consumenten accepteerden bovendien de door opgelopen inkoop- en energiekosten hogere verkoopprijzen. In 2022 lijkt de koopkracht echter meer onder druk te komen en supermarkten zullen mede daarom voorzichtig zijn met het doorvoeren van prijsstijgingen voor deze producten. Voor de telers van de drie belangrijkste producten van de voedingstuinbouw – tomaten, komkommers en paprika’s – was 2021 een redelijk en gemiddeld jaar. Door de hoge energieprijzen en de slechte beschikbaarheid van de bovendien dure bouwmaterialen zijn nieuwbouwplannen voor kassen sinds de zomer ‘on hold’ gezet.
Hoge prijzen voor aardappels, lage voor uien
In de nasleep van de bij de start van de coronacrisis ingestorte aardappelmarkt, bleven het gehele seizoen 2020/21 de prijzen fors onder het gemiddelde. Bij de start van 2021/22 was de prijs echter bovengemiddeld door een combinatie van aanbodkrimp en vraagstijging. Het koude en natte voorjaar en wateroverlast in de zomer zorgden voor een matige oogst. Door de versoepelingen voor de horeca in zomer en herfst was de vraag weer als vanouds. De huidige avondlockdown zorgt nog niet voor prijsdalingen, maar wat de prijzen in 2022 gaan doen is vanwege het verloop van de coronamaatregelen onduidelijk.
Voor pootaardappelen lijken de vooruitzichten het meest positief. De uienmarkt leed veel minder onder de lockdowns dan de aardappelmarkt. Ook de oogstresultaten zijn beter dan die van aardappels. Dankzij uitbreiding van het uienareaal is de opbrengst zelfs de hoogste in tien jaar tijd. De exportvolumes lijken evenals het vorige seizoen op weg naar recordhoogtes. Door toegenomen kosten voor kunstmest, energie en gewasbescherming zullen de opbrengstprijzen in de akkerbouwsector moeten stijgen wil de akkerbouwer een voldoende rendement kunnen maken in 2022. Aardappelverwerkers hebben mede door de gestegen graanprijzen recent de contractprijzen voor aardappelen voor de oogst van 2022 al verhoogd om verzekerd te zijn van voldoende volume.
Gunstig perspectief voor tarweboeren
Voor tarweboeren is het tij momenteel gunstig: de mondiale prijzen voor graangewassen liggen sinds begin 2021 op de hoogste niveaus sinds 2013. De verwachting is dat de graanprijzen voorlopig hoog blijven. Ze worden namelijk mede veroorzaakt door de hoge kunstmestprijzen. Er worden hierdoor momenteel ook meer gewassen verbouwd die minder stikstof nodig hebben. In Frankrijk bijvoorbeeld wordt veel tarwe en wintergerst vervangen door koolzaad en zonnebloemen. Een nevengevolg van de hoge kunstmestprijzen is dat de vraag naar dierlijke mest toeneemt en dat kan gunstig zijn voor de varkens- en rundveehouderij.
Bron: ING
