Sensoren als middelste puzzelstukje

Hevige clusterbuien, langdurige regenval, extreme hitte en droge periodes: het weer is grilliger dan ooit, en dat brengt grote uitdagingen voor akkerbouwers met zich mee. Efficiënt watermanagement wordt cruciaal, maar hoe maak je de juiste beslissingen op het juiste moment? Sensoren bieden uitkomst door gedetailleerde inzichten te geven in bodemvocht en voedingsstoffen.

Irrigatie stond het afgelopen seizoen waarschijnlijk niet bovenaan de prioriteitenlijst van de meeste akkerbouwers. Terwijl 2023 tot juli nog behoorlijk droog was en er flink is beregend, begon het vanaf de zomermaand te regenen. Bij tijd en wijle viel er zoveel regen dat er vorig jaar pas laat kon zijn geoogst. Ook 2024 begon nat, waardoor gewassen over het algemeen pas laat konden zijn gezaaid of gepoot. “Er waren wel momenten van droogte, maar die waren zeer beperkt. Door de regenval was er over het algemeen voldoende vocht in de grond,” vertelt Peter Raatjes van RMA uit Dwingeloo. Het bedrijf levert sensoren en expertise om complexe sensordata te vertalen naar praktisch teeltadvies, gericht op irrigatie-, ziekteen bemestingsmanagement.

Optimalisatie van watermanagement

“Irrigatie heeft volgens mij altijd meerwaarde,” legt Raatjes uit. “In elk teeltseizoen is er wel een moment waarop optimalisatie van watermanagement nodig is, bijvoorbeeld bij een beperkte voorraad in de wortelzone. Dit hangt natuurlijk af van de grondsoort. Met een verdamping van zes tot zeven millimeter per dag kun je in één week tijd van een natte situatie in een situatie komen waarin beregening noodzakelijk is. Een sensor helpt niet alleen bij het bepalen van het juiste moment om te beregenen, maar ondersteunt ook bij de mentale omschakeling. Het geeft namelijk inzicht in wat er in de bodem gebeurt en kan ook laten zien dat er nog voldoende vocht beschikbaar is.”

Druppelirrigatie ziet Raatjes als een waardevolle methode in combinatie met sensoren. “Toch blijf je in jaren met weinig beregening zitten met een vaste uitgave. Door de klimaatverandering zal aanvullende watergift steeds vaker nodig zijn, vooral over langere periodes. Of de investering alleen voor waterrendement loont, is de vraag. Combineer je het echter met bemesting – oftewel fertigatie – dan wordt het een ander verhaal.”

Nutriëntensensoren

RMA test momenteel uitgebreid met nutriëntensensoren, die inzicht geven in welke voedingsstoffen aanwezig, afwezig of in geringe hoeveelheden aanwezig zijn. “Dit doen we bijvoorbeeld met bladsteelmetingen. Als blijkt dat een bepaalde voedingsstof onder de norm ligt, kun je met fertigatie snel en gericht bijsturen,” legt Raatjes uit.

RMA verwerkt de sensordata in een dashboard. Hierin kan de teler via een visuele weergave zien wat de status is, krijgt hij advies en kan hij zelf beslissen of actie nodig is. De sensoren worden meestal op representatieve plekken in een perceel geplaatst en meten op meerdere diepten.

De meerwaarde van sensoren is er altijd, maar hangt af van verschillende factoren. Zo gaat een consumptieaardappel efficiënt met water om, terwijl uien veel gevoeliger zijn en meer precisie vereisen in tijdstip en locatie van watergift. De stap van geen naar één sensor is al een grote verbetering, omdat je met deze data veel beslissingen kunt nemen. Bij percelen met grote variatie in grondsoorten of akkers op afstand kunnen extra sensoren een vollediger beeld geven. Over het algemeen heeft meer dan één sensor per perceel echter minder toegevoegde waarde, zolang de sensor maar op een representatieve plek staat, omdat de teler toch vaak het hele perceel in één keer beregent.”

Boermarke Zeijen als showcase

In het project Duurzaam Agrarisch Waterbeheer Boermarke Zeijen wordt volop gewerkt met de sensoren van RMA. Het bedrijf levert sensortechniek die de vochtsituatie en grondwaterstanden in de bodem nauwlettend in de gaten houdt. Het Drentse landbouwgebied van de Boermarke bij Zeijen staat wat Peter Raatjes betreft min of meer symbool voor de uitdagingen die er zijn voor de akkerbouwsector als het gaat om efficiënte inzet van oppervlaktewater. Op de leemhoudende zandgrond vlakbij Assen, zorgt de Grote Masloot voor de watertoevoer in het gebied. Tegelijk zorgt deze waterweg aan de ene kant voor wateroverlast in natte perioden, terwijl op andere plekken in het gebied juist sprake is van een tekort om op droge momenten gewassen met voldoende water te telen.

Om te onderzoeken wat technieken voor het gebied kunnen betekenen, is met financiële ondersteuning van de Provincie Drenthe en Waterschap Noorderzijlvest in 2018 gestart met het project ‘Duurzaam Agrarisch Waterbeheer Boermarke Zeijen’. In het project wordt gekeken naar waterkwantiteit en waterkwaliteit in het gebied. Partners zijn het Waterschap Noorderzijlvest, LTO Noord, de Provincie Drenthe, de onderzoeksinstituten NMI-Agro (Nutriënten Management Instituut), Deltares (toegepast onderzoek op het gebied van water en ondergrond) en RMA.

Capillaire werking van de bodem

“We onderzoeken of boeren met stuwen in staat zijn om het water in het gebied langer vast te houden en hiermee twee weken van droogte kunnen overbruggen. Met de sensoren kunnen we de capillaire werking van de bodem inzichtelijk maken en ondersteunen we het beslissingsmoment om wel of niet te beregenen.” Raatjes merkt dat de akkerbouwers vaak heel planmatig werken. “En daarbij zie je ook dat de planning redelijk heilig is, maar dat je met de sensoren kunt laten zien dat er eigenlijk een lagere hoeveelheid nodig is.”

Raatjes ziet sensoren en daarmee het inzichtelijk maken van het juiste moment van beregenen als het middelste stukje in de puzzel van klimaat adaptieve akkerbouw. “Want uiteindelijk gaat het er ook om, de buffer in de bodem zo groot mogelijk te maken. Dit kan door de bodem te verbeteren en storende lagen op te lossen. Met de data van de sensoren kun je de aanwezigheid van organische stof en worteldiepte afstemmen op de waterbuffer. Ook het goed gebruiken van de boerenstuwen is zo’n schakeltje. Waterschappen hebben over het algemeen de neiging om het te veel aan water snel af te voeren, maar misschien hoeft dat niet zo snel en kun je met elkaar kijken of je het water langer in het gebied kunt houden.”

BedrijfsBodemWaterPlan

De data koppelt RMA ook aan het BedrijfsBodemWaterPlan (BBWP) van het Nutriënten Management Instituut (NMI). Dit is een praktische tool die gebiedsopgaven integraal vertaalt naar maatregelen per perceel. “Met de data kun je ook op het gebied van watergebruik op perceelsniveau maatregelen treffen om je index te verbeteren.”

Toekomst

Het project Duurzaam Agrarisch Waterbeheer Boermarke Zeijen zit nu in de afrondende fase. Er wordt gewerkt aan een vervolg, waarbij de BedrijfsBodemWaterPlannen meer op gebiedsniveau zijn toegepast. Ook wordt er gekeken naar een uitbreiding richting de kop van Drenthe, onder aanvoering van een studiegroep van Avebe. “Zo willen we een olievlek werking creëren.”

Ook internationaal is de inzet van sensoren steeds vaker toegepast. RMA voert projecten uit in onder andere Zwitserland en Engeland. “In Engeland is een landelijk netwerk van weerstations opgezet ter ondersteuning van graangewassen. In Zwitserland beheert de Fachhochschule Zollikofen 280 bodemen vochtsensoren. De verzamelde data is via een open website beschikbaar voor alle boeren in het land,” aldus Raatjes.

Sensoren

Voor RMA zit de toekomstige ontwikkeling in de nutriëntensensoren. “Niet alleen in de percelen, maar we hebben ook sensoren waarmee je heel goed nitraat in het oppervlaktewater kunt meten. Dit is wel degelijk in het belang van de akkerbouw. Aan de ene kant is iedere vorm van uitspoeling natuurlijk verspilling, van geld en nutriënten. Anderzijds willen boeren ook niet afgerekend zijn op iets dat niet onderbouwd is. Misschien ligt de verklaring voor bepaalde pieken wel ergens anders dan bij de landbouw. Voor waterschappen en drinkwaterbedrijven is de data van belang om het winnen van drinkwater of vullen van meren goed af te stemmen.”

Tekst en beeld: Martin de Vries

Ontvang de Akkerbouwkrant gratis thuis op de mat